Ważne pojęcia: Społeczeństwo Anglii w I poł. XVII w. – burżuazja i tzw. nowa szlachta (gentry) dążyły do likwidacji ustroju feudalnego i czerpania zysków z wolnego handlu, produkcji (manufaktur), ekspansji kolonialnej, z hodowli owiec (grodzenia) – ta grupa była za zmianami społeczno-politycznymi, opowiedziała się za purytanizmem (odmianą kalwinizmu); stara rodowa arystokracja utrzymywała się z posiadanej ziemi i dochodów z renty feudalnej – była przeciwna zmianom, popierała interesy monarchii i Kościoła anglikańskiegoPrzyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. – po śmierci Elżbiety Wielkiej władzę objął Jakub I Stuart, a po nim jego syn Karol I Stuart, którzy połączyli unią personalną Anglię i Szkocję, dążyli do absolutyzmu co wywołało konflikt z Izbą Gmin (niższą izbą parlamentu angielskiego); kiedy w 1628 r. parlament złożył Petycję o prawach Karol I rozwiązał parlament i rozpoczął okres tzw. jedenastoletniej tyranii, stosując terror, cenzurę, konfiskując majątki i wprowadzając wysokie cła; w 1640 r. zwołał tzw. Parlament Krótki, ale gdy ten nie wydał zgody na podatki rozwiązał go; problemy finansowe zmusiły Karola I do ponownego zwołania parlamentu i w latach 1640-1653 obradował Parlament Długi – uchwalił „Wielką remonstrację”, w której żądano kontroli nad finansami i podatkami; po nieudanej próbie zamachu stanu Karol I musiał uciekać z Londynu – rozpoczęła się wojna domowaWojna domowa w Anglii – po stronie króla Karola I opowiedział się Kościół anglikański, tzw. stara szlachta i wielcy właściciele ziemscy; po stronie parlamentu stanęła nowa szlachta, mieszczaństwo i chłopi, z których Oliver Cromwell utworzył Armię Nowego Wzoru (zwyciężyli w 1645 r. pod Naseby); w 1649 r. Parlament kadłubowy skazał króla na karę śmierci za zdradę stanu – Anglia została republiką; śmierć władcy nie rozwiązała problemów, stąd w armii Cromwella nastąpił podział na lewellerów i diggerów – ugrupowania głoszące hasła radykalne, utopijne (krwawo stłumieni przez Cromwella)Oliver Cromwell – był przywódcą opozycji przeciwko królowi Karolowi I Stuartowi; z drobnej szlachty, chłopów, rzemieślników i mieszczan stworzył Armię Nowego Wzoru; połączył Anglię z Irlandią i Szkocją unią polityczną; w 1653 r. ogłosił się lordem protektorem, wprowadzając rządy dyktatury wojskowejHabeas Corpus Act – ustawa z 1679 r. podpisana przez Karola II Stuarta, gwarantowała zakaz aresztowania bez wyroku sądowegoChwalebna Rewolucja – w 1688 r. przejęcie władzy przez Wilhelma III Orańskiego i Marię Stuart; w 1689 r. zatwierdzono Ustawę o prawach, która ograniczyła rolę króla na rzecz parlamentuAkt o następstwie tronu – ogłoszony w 1701 r., regulował zasady dziedziczenia tronu, wprowadził odpowiedzialność parlamentarną doradców króla, dokument stał się podstawą monarchii parlamentarnej w AngliiPrzyczyny wojny trzydziestoletniej 1618-1648 – rozbicie polityczne Rzeszy Niemieckiej (ok. 300 księstw, biskupstw i wolnych miast); rywalizacja książąt o władzę z cesarzem z dynastii Habsburgów; dążenie Habsburgów do zjednoczenia Rzeszy, władzy absolutnej i likwidacji reformacji; walka o hegemonię w Europie; łamanie gwarancji religijnych w Czechach i na Węgrzech przez Habsburgów; zawiązanie przez protestantów Unii Protestanckiej (Ewangelickiej) a przez katolickich władców Ligi KatolickiejUnia Protestancka (Ewangelicka) – z elektorem Palatynatu, Fryderykiem (poparcie Francji, która dążyła do rozerwania sojuszu państw habsburskich, otaczających Francję); poparcie: Szwecji (chciała zdobyczy nad Bałtykiem), Holandii, Danii (chciała uzyskać wpływy w północnych Niemczech)Defenestracja praska – 23 maja 1618 r. podczas zgromadzenia innowierców w Pradze, zwołanego wbrew woli cesarza Macieja I, wyrzucono przez okno praskiego zamku na Hradczanach namiestników cesarskich; początek powstania antyhabsburskiego w CzechachPrzebieg wojny trzydziestoletniej – 1618–1624 – okres czesko-palatynacki, w 1619 r. detronizacja Ferdynanda II Habsburga przez Czechów po śmierci cesarza Macieja I; powołanie na tron Fryderyka V Wittelsbacha, palatyna reńskiego przywódcy Unii Ewangelickiej; sukcesy koalicji protestanckiej, powstanie antyhabsburskie na Węgrzech; książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen w 1619 r. oblegał Wiedeń, Habsburgowie otrzymali pomoc Zygmunta III Wazy, który wysłał oddział lisowczyków na terytorium Siedmiogrodu, zmuszając Bethlena do odstąpienia od oblężenia; w 1620 r. – klęska wojsk czeskich pod Białą Górą, represje w Czechach, konfiskata majątków powstańców, kary śmierci, wyniszczenie szlachty czeskiej1624–1629 – okres duński, Dania rozpoczęła wojnę z Habsburgami; sukcesy Ligi Katolickiej, która zajęła Palatynat i pokonała króla Danii Chrystiana IV1630–1635 – okres szwedzki, król Gustaw Adolf zajął Pomorze Zachodnie; w 1632 r. zajął Czechy i Bawarię, zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi, Albrecht Wallenstein1635–1648 – okres francuski, do wojny po stronie Unii Ewangelickiej przystąpiła FrancjaAlbrecht von Wallenstein – dowódca wojsk Ligi Katolickiej w wojnie trzydziestoletniej; wybitny strateg, największy posiadacz ziemski na Morawach i Czechach; przegrał bitwę pod Lützen w 1632 r., oskarżony o zdradę został zamordowany na rozkaz cesarza Ferdynanda II w 1634 westfalski – 1648 r.; Hiszpania uznała niepodległość Holandii; Francja otrzymała część Alzacji, biskupstwa Metz, Toul, Verdun; Szwecja zajęła Pomorze Szczecińskie, Uznam, Wolin, Rugię, biskupstwa Bremen i Werden; Brandenburgia otrzymała Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwa Kamień, Magdeburg, Minden; Saksonia przyłączyła Łużyce; uznano niezależność Konfederacji Szwajcarskiej, zagwarantowano tolerancję wyznaniową w Rzeszy; uznano sekularyzację dóbr kościelnychSkutki wojny trzydziestoletniej – spowodowała wyludnienie i ruinę wielu krajów niemieckich oraz ogrom¬ne zniszczenia; ubytek ludności wiejskiej (ok. 40%) i mieszczan (ok. 33%); upadek handlu, rzemiosła, rolnictwa; epidemie; koszt utrzymania wojsk ponosił okupowany teren – „wojna żywi wojnę”; upadek kultury i oświaty, zwłaszcza czeskiej, wskutek wymordowania szlachty czeskiej po bitwie pod Białą Górą; utrzymał się podział polityczny i wyznaniowy Niemiec, ale zakończyły się wojny religijne; umocniła się pozycja Francji, nastąpił wzrost znaczenia Szwecji i Brandenburgii; po wojnie rozpoczęła się odbudowa I Rzeszy ze zniszczeńArmand Richelieu – francuski kardynał, pierwszy minister za panowania Ludwika XIII, był twórcą władzy absolutnej we Francji, ograniczył rolę hugenotów odbierając im armię i prawo do posiadania twierdz; scentralizował władzę, tworząc rząd złożony z ministrów i podporządkowany pierwszemu ministrowi; w gospodarce wprowadzał zasady merkantylizmu (ograniczenie importu, rozwój eksportu, wsparcie rodzimej produkcji i handlu); w polityce zagranicznej wystąpił przeciw Habsburgom, biorąc udział od 1635 r. w wojnie trzydziestoletniejJules Mazarin (Mazzarini) – kardynał i pierwszy minister za panowania małoletniego Ludwika XIV we Francji; w latach 1648-1653 tłumił tzw. frondę, czyli bunt mieszczan i możnych przeciwko władzy absolutnej i uciskowi podatkowemuLudwik XIV – król Francji, mówił o sobie „Państwo to ja”, miał władzę absolutną; zlikwidował urząd pierwszego ministra; w 1685 r. zniósł edykt nantejski, co rozpoczęło prześladowania hugenotów we Francji i ich masową emigrację; wybudował Wersal („złotą klatkę”), w którym przebywał władca wraz z rządem i dworem; symbolem jego władzy było więzienie – BastyliaPolityka réunionów – polityka Ludwika XIV w latach 80. XVII w. polegająca na włączaniu do Francji terytoriów pogranicznych na podstawie orzeczeń trybunałów francuskich; po wojnie Francji z Ligą Augsburską zakończoną pokojem w Rijswijk w 1697 r. Francja utraciła większość ziemJean Baptiste Colbert – zwolennik merkantylizmu (myśl ekonomiczna propagująca rozwój rodzimej gospodarki poprzez ograniczenie importu i rozwój eksportu, manufaktur, handlu, zdobywania kolonii); generalny kontroler finansów za panowania Ludwika XIVGustaw II Adolf – król Szwecji z dynastii Wazów; nazywany Lwem Północy; zreformował państwo, uczynił armię szwedzką najsilniejszą w Europie; prowadził liczne wojny zapewniając Szwecji hegemonię w basenie Morza Bałtyckiego; zaangażował się w wojnę trzydziestoletnią po stronie Unii Protestanckiej - zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi Katolickiej, Albrecht WallensteinBarok – epoka i styl w kulturze od końca XVI do połowy XVIII w. charakteryzujący się kontrastowością, przepychem, dynamiką i indywidualizmem artysty; ogromny wpływ na twórców miała kontrreformacja i absolutyzmManieryzm – styl w sztuce w XVI w., uważany za schyłek renesansu i zapowiedź barokuArchitektura – cechy: monumentalne formy, falista linia, łamane gzymsy, przepych, złocone ozdoby, efekty światłocienia, piękna sztukateria, ozdobne ołtarze, ambony, konfesjonały, organy; przykłady baroku kościelnego: wzorem był kościół Il Gesú w Rzymie; Giovanni Lorenzo Bernini – kolumnada wokół placu św. Piotra w Rzymie i baldachim przykrywający grób św. Piotra, Francesco Borromini – kościół św. Agnieszki w Rzymie; barok dworski: np. Wersal (styl Ludwika XIV), rezydencja Habsburgów w Schönbrunn koło Wiednia; wszystkie pałace otoczone były wspaniałymi ogodami, fontannamiRzeźba – dynamizm, patos, teatralność gestu, wygięcie postaci, barwna polichromia i złocenia, rzeźba w drewnie i marmurze; Giovanni Lorenzo Bernini, Ekstaza św. Teresy, Porwanie Prozerpiny, Apollo i Dafne, Fontanna di Trevi i Fontanna Czterech Rzek w RzymieMalarstwo – cechy: różnorodna tematyka, zastosowanie światłocienia, perspektywy, bogatej kolorystyki, realizm przedstawianych postaci, dynamika, motyw śmierci i przemijania; Peter Paul Rubens, Cierniem ukoronowanie, Sąd Ostateczny, Porwanie córek Leukippa; Anton van Dyck – portrety, malarz Karola I, króla Anglii; Rembrandt van Rijn, Nocna straż, Saskia, Anatomia doktora Tulpa; Diego Velázquez – portrety Habsburgów hiszpańskich; Michelangelo Caravaggio, Bachus, Nawrócenie św. Pawła, Wskrzeszenie Łazarza, Złożenie Chrystusa do grobu; El Greco, Adoracja imienia Jezusowego (sen Filipa II)Muzyka – formy: opery, msze, oratoria, pasje, koncerty solowe; kompozytorzy: Jan Sebastian Bach (Wielka msza h-moll), Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Claudio MonteverdiLiteratura – rozwój teatru: Pierre Corneille, Jean Racine, Molier, Lope de Vega; Jean de La Fontaine – bajkopisarz; Miguel de Cervantes (romans rycerski)Nauka i filozofia – Johannes Kepler (astronomia i matematyka), Galileusz (astronomia i fizyka), Isaac Newton (teoria grawitacji); Blaise Pascal (matematyk, filozof)René Descartes (Kartezjusz) – francuski matematyk, fizyk i filozof, człowiek wszechstronnie uzdolniony; autor Rozprawy o metodzie i słynnego powiedzenia: myślę, więc jestem (Cogito ergo sum); w I połowie XVII w. stworzył podstawy logicznego myślenia, uznając, że rozum jest najważniejszym źródłem poznania (racjonalizm) Ważne daty: 1603 r. – początek unii personalnej Anglii i Szkocji pod rządami Jakuba I Stuarta1609-1610 – wypędzenie morysków z Hiszpanii; była to ludność muzułmańska, która po zwycięstwie rekonkwisty przeszła na katolicyzm i pozostała na Półwyspie Iberyjskim1618 r. – defenestracja praska1620 r. – bitwa pod Białą Górą, klęska wojsk czeskich1629 r. – edykt łaski we Francji – gwarancja wolności religijnej dla hugenotów (wyznawców kalwinizmu), ale odebranie im armii i twierdz1642 r. – początek wojny domowej w Anglii1645 r. – zwycięstwo Armii Nowego Wzoru pod dowództwem Olivera Cromwella pod Naseby1648 r. – pokój westfalski kończący wojną trzydziestoletnią1649 r. – ścięcie króla Karola I Stuarta; ogłoszenie Anglii republiką1651 r. – Akty nawigacyjne: zakaz wwozu towarów kolonialnych do Anglii na obcych statkach; akty uderzyły w Holandię, która posiadała największą flotę1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie; Polska utraciła lenno pruskie na rzecz Brandenburgii; państwem prusko-brandenburskim rządził Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem (1640-1688)1660 r. – przywrócenie monarchii w Anglii – Karol II Stuart królem Anglii12 września 1683 r. – zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (wielka odsiecz wiedeńska)1685 r. – zniesienie edyktu nantejskiego we Francji przez króla Ludwika XIV, początek prześladowań hugenotów1699 r. – pokój w Karłowicach między Ligą Świętą a Turcją – Rzeczpospolita odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego; do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród; Rosja zajęła Azow; Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez) "Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych."